TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

[SaNcArHaN]

Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatının,1860’ta Şinasi’nin Agah Efendi ile birlikte çıkarttıkları Tercüman-ı Ahval gazetesi ile başladığı kabul edilmektedir.
Tanzimat edebiyatının sürdüğü dönem,demokratik hak ve özgürlükleri, yönetici-sanatçı ilişkileri yönünden farklı nitelikler taşır.Tanzimat dönemi iki süreç yaşamıştır.Birincisi 1877’de II.Abdulhamit’in Meşrutiyet Meclisi’nin çalışmalarını durdurmasına kadar geçen, demokratik hak ve özgürlüklerin kullanıldığı süre, ikincisi 1877’den sonra başlayan baskıcı yönetimin, sanat ve edebiyatı etkilediği süre.Bu nedenle Tanzimat edebiyatı; Birinci Dönem(1860-1877) ve İkinci Dönem (1877-1896) olarak iki dönemde ele alınmıştır.

TANZİMAT EDEBİYATINDA İLKLER

İlk resmi gazete : Takvim-i Vekayı (1831
İlk yarı resmi gazete : Ceride-i Havadis (1840)
İlk özel Türkçe gazete : Şinasi, Agah Efendi, Tercüman-ı Ahval (1860)
İlk mizahi gazete : Teador Kasap, Diyojen (1870
İlk eleştiri : Namık Kemal, Tahrib-i Harabat....
İlk makale : Şinasi, Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi
İlk yazılan tiyatro : Şinasi, Şair Evlenmesi (1859
İlk oynanan tiyatro : Namık Kemal, Vatan Yahut Siliste
İlk yerli roman : Şemsettin Şinasi, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (1872)
İlk çeviri roman : Yusuf Kamil İlk edebi roman : Namık Kemal, İntibah (1876) Paşa, Terceme-i Telemak(Fenelon 1859

I. DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI(1860-1877)

ÖZELLİKLERİ:
1.”Toplum için sanat” anlayışı benimsenmiştir.Sanat, toplumun Batılılaşması için bir araç olarak kullanılmıştır
2.Eserlerin halkın anlayabileceği sade bir dille yazılması amaçlanmıştır.
3.Divan edebiyatının süslü-sanatlı düz yazısı yerine, belli bir düşünceyi iletmeyi amaçlayan yeni bir düzyazı geliştirilmiştir; ilk kez noktalama işareti kullanılmıştır.
4.Şiirde yeni konular (yurt, ulus, özgürlük, insan hakları...)işlenmiştir.Biçim bakımından Divan edebiyatına bağlılık sürmüş; gazel, kaside, murabba, terkib-i bend gibi nazım biçimleri kullanılmıştır.
5.Tanzimat sanatçıları, Fransız edebiyatını örnek almışlar; klasisizmin ve romantizmin etkisinde kalmışlardır.
6.İlk örnekleri bu dönemde görülen roman, teknik yönden zayıf ve kusurludur.Romanlarda Batılılaşmanın yanlış anlaşılması, aile sarsıntıları, köle ticareti gibi konular işlenmiştir.
7.Tanzimat tiyatrosu, sahne dili ve tekniği açısından başarılıdır.Tiyatro, halkı eğitmek için bir okul gibi düşünülmüştür.

8.Tanzimat edebiyatı, batı etkisindeki Türk Edebiyatı’nın ilk durağı olmasından ötürü, Batı edebiyatı türlerinin ilk örnekleri bu dönemde verilmiştir.Bu dönem edebiyatı bir “ilk”ler edebiyatıdır

BİRİNCİ DÖNEM SANATÇILARI

ŞİNASİ(1828-1871)
1.Tanzimat Edebiyatının kurucusu ve öncüsüdür.
2.Divan Edebiyatı kasidelerine, nesnel bir içerik kazandırmıştır.Şiirlerinde, “insan hakları, hukukun üstünlüğü, demokratik haklar” gibi yeni konular ve kavramlar üstünde durmuştur.
3.”Şair Evlenmesi” adlı üç birlik kuralına uyan, tek perdelik töre komedisi ile, ulusal tiyatromuzun izleyeceği yolu vurgular.Bu tiyatroda Batı tiyatrosu tekniği ile geleneksel halk tiyatrosu öğeleri kaynaştırılmıştır.Noktalama işaretleri ilk kez bu eserde kullanılmıştır.
4.Şinasi, klasisizmin etkisinde kalmıştır.Batı edebiyatından şiir ve La Fontaine’den fabl çevirileri yapmıştır
Yapıtları : Şair Evlenmesi (tiyatro), Tercüman-ı Ahval, Tasvir-i Efkar (gazete), Durub-u Emsal-i Osmaniye (atasözü derleme), Tercüme-i Manzume (çeviri şiir)

NAMIK KEMAL(1840-1888)

1.Tanzimat döneminin en önemli düşünce, sanat ve siyaset adamıdır.

2.Gençliğinde Divan Edebiyatı tarzında şiirler yazmış, Avrupa’ya gittikten sonra yeni edebiyatı benimsemiş ve o yolda ürünler vermiştir.

3.Şiirleri biçim bakımından eski, konu bakımından yenidir.Yurt, ulus, özgürlük gibi konuları işlemiştir.Ayrıca şiirlerinde mücadeleci teni bir insan tipi yaratmıştır.

4.Tiyatroyu “eğlencelerin en faydalısı” olarak nitelemiş, halkın eğitilmesinde okul gibi görmüş, sahne dili ve tekniği yönünden başarılı yapıtlar vermiştir.
Yapıtları : Şiirleri kitap olarak yayınlanmamıştır.Vatan Yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Akif Bey, Gülnihal, Celalettin Harzemşah, Kara Bela (tiyatro); İntibah (Sergüzeşt-i Ali Bey, Son Pişmanlık), Cezmi (roman); Tahrib-i Harabat, Takip (eleştiri); Hürriyet, İbret (gazete); Osmanlı Tarihi (tarih)

ZİYA PAŞA(1825-1880)

1.Edebiyatımızın Batılılaşma konusunda çelişkili görüşler savunmuş, ‘Şiir ve İnşa’ makalesinde, asıl edebiyatımızın ‘Halk Edebiyatı’ olduğunu belirtirken, ‘Harabat’ adlı Divan Edebiyatı antolojisinin önsözünde ise Divan Edebiyatını övmüştür.
2.Asıl ününü Terkib-i Bent manzumesiyle kazanmış, bu manzumedeki betitlerin çoğu, halk arasında atasözü gibi yayılmıştır.

3.Şiirlerini aruz ölçüsüyle yazan Ziya Paşa’nın bir de hece ölçüsüyle yazdığı türküsü vardır.


Yapıtları : Eşar-ı Ziya, Külliyat-ı Ziya Paşa (ölümünden sonra yayımlanan şiirleri) ; Zafername (yergi); Harabat (3 cilt, antoloji); Rüya, Veraset mektupları (Siyasal yazı); Defter-i A’ mal (anı)...

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI(1877-1896)
Bu dönemin, 1.Meşrutiyet Meclisi’nin 1877’de, Osmanlı- Rus savaşı gerekçe gösterilerek kapatılmasıyla başlayan baskıcı yönetimi vardır.Bu durum sanat ve edebiyatı da etkilemiştir

ÖZELLİKLERİ :

1.Bu dönemde toplum sorunlarından uzaklaşılmış, ‘sanat için sanat’ ilkesi benimsenmiştir.
2.Dilde sadeleşme çabası bırakılmıştır
3.Batı edebiyatı türlerinde ürünler verilmiş, sanatçılar daha da ustalaşmıştır
4.Şiirin konusu genişletilmiş,biçimsel yenilikler getirilmiştir.
5.Romanda realizmin etkisi görülmüş, ilk realist roman bu dönemde yazılmıştır.

6.Tiyatro önemini yitirmiş, sahne dil ve tekniği açısından başarısız eserler yazılmıştır.

İKİNCİDÖNEM SANATÇILARI
1-RECAİZADE MAHMUT EKREM
2-ABDULHAK HAMİT TARHAN
3-SAMİPAŞAZADE SEZAİ
4-NABİZADE NAZIM
5-ŞEMSETTİN SAMİ
6-MUALLİM NACİ
7-AHMET MİTHAT EFENDİ
8-AHMET VEFİK PAŞA

1-RECAİZADE MAHMUT EKREM(1847-1914)

1.”Üstat Ekrem” lakabıyla tanınmış, eski edebiyatı savunanlara karşı, yeni edebiyat taraftarı genç şair ve yazarları korumuş bir sanatçıdır.
2.”Talim-i Edebiyat” adlı eserinde yeni edebiyat kurallarını tanıtmış, arka arkaya yitirdiği çocukları için yazdığı ölüm şiirlerinde başarılı olmuş, şiirin konusunu genişletmiştir.
3.Eski Edebiyat taraftarlarının önderi Muallim Naci ile “kafiyenin göz için mi kulak için mi olacağı” konusunda uzun tartışmalara girmiştir.
4.Düzyazı türlerinde de ürünler veren sanatçı, edebiyatımızın ilk realist romanı kabul edilen “alafrangalık özentisi” konusunu içeren, “Araba Sevdası”nı yazmıştır.

Yapıtları : Zemzeme(1-II-III), Pejmürde, Nijad Ekrem (şiir); Araba Sevdası, Muhsin Bey, Şemsa (Roman); Atala, Vuslat, Çok Bilen Çok Yanılır (tiyatro); Zemzeme(I-II-III önsözler); Takdir-i Elhan (eleştiri)...
2-ABDULHAK HAMİT TARHAN
1.Tanzimat şiirini biçim ve içerik bakımından yenileştirmiş, Servet-i Fünun için ortam hazırlamıştır.
2.”Şair-i Azam” (En büyük şair) lakabıyla tanınmış, şiirlerinde aşk, ölüm, felsefe konularını işlemiş, özellikle eşinin ölümüyle ilgili olarak yazdığı “Makber” şiiriyle ünlenmiştir.
.Dili ağır olduğu için şiirleri kalıcı olmamıştır.
4.Konularını yabancı toplumun yaşamından ve tarihinden almıştır.Tiyatroları sahne dili ve tekniği bakımından başarısızdır.Genellikle sahneye ko Yapıtları : Makber, Ölü, Hacle, Bunlar O’ dur (şiir); Sahra (İlk pastoral şiir); Eşber, Tezer, Tarık, Liberte, Sardanapal, Duhter-i Hindu, Finten...(manzum nesir tiyatro)nmak üzere değil, okunmak üzere yazılmış eserlerdir.

3-SAMİPAŞAZADE SEZAİ(1860-1936)
1.Realist özellikleri ağır basan ve köle ticaretini konu alan “Sergüzeşt” adlı romanıyla tanınmıştır.Bu romanda “Dilber” adlı bir esir kızın yaşamı anlatılır.
2.Hikayelerinde romanından daha kuvvetli bir teknik vardır.Küçük, önemsiz, şaşırtıcı konuları , olması mümkün olayları ; ruh çözümlemeleriyle doğal ve günlük konuşma diliyle işler.
3.Küçük hikaye türünün ilk örneği sayılan “Küçük Şeyler” adlı eseri vardır
Yapıtları : Şiir (piyes); Sergüzeşt, Küçük Şeyler , Jak (hikaye- roman

4-NEBİZADE NAZIM(1862-1893)
1.Realist-natüralist etkiler görülen ve “köy” konulu ilk romanımız olarak kabul edilen “Kara Bibik ” adlı yapıtıyla tanınmıştır.Bu eser kimi edebiyatçılar tarafından uzun hikaye olarak ta kabul edilmektedir
2.Türk hikayesini realizme doğru götürür.Kahramanlarını durumlarına yaradılışlarına uygun tarzda konuşturur.Hareketli, sade, canlı bir dili vardır.
3.Dış gözlemi kuvvetlidir.Olayları, çevreyi anlatırken düşüncelerini katmaz.
Yapıtları : Zehra, Karabibik, Seyyie-i Tesamuh (roman); Heves Ettim (şiirler)


5-ŞEMSETTİN SAMİ(1850-1904)
1.Özellikle Türkçe’nin sadeleşmesi konusunda görüşleri ve çalışmalarıyla tanınmış, Türkçe’nin sadeleşmesi yolunda ilk bilimsel çalışmayı ortaya koymuş bir sanatçıdır.”Ulusal bir dil olmadan ulusal bir edebiyatın yaratılmayacağı”na inanmıştır.
2.Lisan-ı Türk-i Osmani, Lisan ve edebiyatımız makaleleri, Orhun Yazıtları ve Kutadgu Bilig çalışmalarıyla memleketimizde Türklük şuurunun uygulanmasında büyük bir rol oynamıştır.
Yapıtları : Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (ilk Türk romanı); Kamus-u Türki, Kaamus-ı Fransevi (sözlük); Kaamüs-ül Alam (ansiklopedi, 6 cilt); Sefiller, Robenson...(çeviri eser)

6-MUALLİM NACİ(1850-1893)
1.Yetiştiği koşulların etkisiyle eski edebiyat taraftarların öncüsü olan şair, Recaizade Mahmut Ekrem’le yaptığı edebi tartışmalarla tanınmıştır.
2.Türkçeyi doğal söylenişini bozmadan aruza uydurması bakımından Tevfik Fikret ve Mehmet Akif’i etkilemiştir.
Yapıtları : Ateşpare, Şerare, Firüzan (şiir); Ömer’in Çocukluğu (anı); Lügat-ı Naci (sözlük); Demdeme (önsöz, Recaizade Mahmut Ekrem’in ‘Zemzeme’ adlı eserini eleştirir.


7-AHMET MİTHAT EFENDİ(1844-1912)
1.Halkı eğitmek ve halkın kültür düzeyini yükseltmek için, yeri geldikçe konu dışına çıkarak “fen , sanat, tarih, coğrafya vb. alanlarda” ansiklopedik bilgi aktaran bir sanatçıdır.
2. Eserlerinde okuyucuyu eğitmek için “kıssadan hisse” çıkararak ders verici sonuçlara ulaşan, olay arasında araya girerek kendi duygu ve düşüncelerini aktaran, bu özelliğiyle romantizmin etkisinde kaldığını gösteren populist (halkçı) bir sanatçıdır.
3. Eserlerinde realist izler de görülen Ahmet Mithat’ın dili, konuşma diline yakın bir sadeliktedir. Çeşitli alanlarda (roman, hikaye, tiyatro, matematik...) 200’den fazla yapıtı olan sanatçının eserlerinde, sanatsal kaygıyı ikinci plana attığı görülür.
Yapıtları :Henüz On Yedi Yaşında, Yeniçeriler, Felatun Bey İle Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah (roman); “Letaif-i Rivayet” adlı eseri batılı anlamda ilk öyküdür.

8-AHMET VEFİK PAŞA(1823-1892)
1. Türk dili ve tarihi ile ilgili çalışmalarıyla ünlenmiş, bu çalışmalarla Türkçülük akımının kültürel ortamını hazırlamış bir sanatçıdır.
2.Yazar, dil ve tarihle ilgili araştırmalarının yanı sıra tiyatro alanında da önemli çalışmalar yaptı.Moliére’nin pek çok oyununu Türk hayatına uygulayarak çevirdi.
Yapıtları :Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartuffe (çeviri tiyatro); Zor Nikah, Zoraki Tabib, Dekbazlık, Meraki, Azarya, Tabib-i Aşk...(adaptasyon); Lehçe-i Osmani (Türkçe sözlük); Şecere-i Türki (tarih); Müntahabat-ı Durub-ı Emsal (atasözleri ve deyimler sözlüğü)

[SaNcArHaN]

+ REP